De uitdaging
'De oppervlakte van de psychopaat, [...] dat is, alles van hem dat bereikbaar is met verbale exploratie en onmiddellijk onderzoek, komt naar voren als normaal of als beter dan normaal en levert geen enkele aanwijzing voor een innerlijk ziek zijn. Er is niets aan hem dat de suggestie geeft van vreemdheid, ontoereikendheid of morele zwakte. Zijn masker is er een van robuuste geestelijke gezondheid. Niettemin heeft hij een ziekte die zich vaak manifesteert in gedrag dat veel ernstiger abnormaal is dan dat van de schizofreen.[1]'
'Wat meer is, de waarnemer hoort en ziet verbale- en gezichtsuitdrukkingen, tonaliteiten van de stem en alle andere tekenen die we beschouwen als uitingen van overtuiging en gevoel en van het normale ervaren van het leven zoals we het zelf kennen en waarvan we aannemen dat het net zo is bij anderen. Alle waardeoordelen en emotionele inschattingen zijn zinnig en passend wanneer de psychopaat getest wordt in verbale onderzoeken. Alleen heel langzaam en met behulp van een complexe schatting of een complex oordeel, gebaseerd op velerlei kleine indrukken, raken we er van overtuigd dat, niettegenstaande deze intacte rationele processen, deze normale emotionele bevestigingen en hun consistente toepassing in alle richtingen, we hier helemaal niet te maken hebben met een complete mens, maar met iets dat lijkt op een subtiel geconstrueerde reflex-machine die de menselijke persoonlijkheid perfect kan nabootsen.[2]'
Wat betekent dit voor u in uw beroep?
rechters advocaten mediators jeugdbeschermers HR-managers en recruiters geestelijke-gezondheidszorgers artsen onderwijskrachten en leerlingbegeleiders politie maatschappelijk werkers
- rechters: in de beperkte tijd die een typische rechtszitting biedt, is het vrijwel onmogelijk om psychopathie te doorzien. Mensen die aan psychopathie lijden hebben een levenslange training in het misleiden en manipuleren van hun medemensen. Rechters vormen daarop geen uitzondering. Uit de ervaring die we hebben opgedaan, concluderen we dat in familierechtszaken in meer dan 90% van de gevallen mensen die aan psychopathie lijden de rechter weten om de tuin te leiden en aan hun kant te krijgen. De rechter volgt hierin meestal andere professionals — jeugdbeschermers, politie, sociale hulpverleners, onderwijskrachten en (geestelijke) gezondheidszorgers — die zich ook hebben laten misleiden. Met de inzichten waarmee u in de workshop kennis maakt, zult u de speelruimte voor handige manipulatoren in uw rechtbank verkleinen en misbruik van de rechtsgang kunnen voorkomen.
- advocaten: het gebeurt maar al te vaak dat een advocaat die een persoon vertegenwoordigt die aan psychopathie lijdt, de regie aan deze cliënt kwijtraakt en meegesleurd wordt in een procesvoering die menselijk noch professioneel te verantwoorden is. Wanneer – mogelijk na het zoveelste proces – het masker valt en het avontuur eindigt in een débâcle of een déconfiture, lijdt de advocaat ernstig gezichtsverlies. Hoe eerder het inzicht daagt dat men met een gestoord persoon te maken heeft, hoe beter het mogelijk wordt deze schade te vermijden.
- mediators: mediation waarbij één van de partijen aan psychopathie lijdt, mislukt vrijwel altijd, ook wanneer de mediator de psychopathie doorziet. Wanneer de geesteszieke persoon doorheeft dat hij doorzien wordt, zal hij of zij de mediation immers laten vallen. In het andere geval – wanneer de mediator de manipulatie niet doorziet – wordt de mediator betrokken in collusie met de psychopaat. Mediators die de kunst van de subtiele tegenmanipulatie verstaan en daarmee het best mogelijke uit de situatie weten te halen, zijn vooralsnog zeldzaam.
- jeugdbeschermers: in een oudergesprek met iemand die aan psychopathie lijdt, krijgen jeugdbeschermers, net als de meeste professionals die zij raadplegen, een normale, vriendelijke, innemende buitenkant te zien, speciaal voor de gelegenheid geproduceerd, maar volstrekt niet in overeenstemming met de werkelijkheid. In bijna alle gevallen geeft die oppervlakkige indruk de doorslag in de beoordeling van de kindsituatie. Ten gevolge hiervan krijgen talrijke kinderen de bescherming niet waaraan zij nood hebben. In de workshop voor beroepsbeoefenaren maakt u kennis met de werkelijkheid achter de façade. U gaat ook oefenen in het greep krijgen op die subtiele processen die kwetsbaar maken voor beïnvloeding.*
- HR-managers en recruiters: Dr. Paul Babiak, een organisatiepsycholoog, deed onderzoek naar psychopathie onder directeuren en bestuurders van grote bedrijven. Zijn conclusie: psychopathie komt onder deze mensen vier maal vaker voor dan in de algemene bevolking. De leiderschapskwaliteiten die aan deze mensen worden toegedicht, berusten op een mythe. In alle gevallen zijn zij niet in staat zich op een behoorlijke wijze te kwijten van hun verantwoordelijkheden. Vanzelfsprekend komen mensen met deze stooornis voor op alle niveaus in een organisatie en zijn zij op disproportionele wijze verantwoordelijk voor het disfunctioneren van afdelingen en voor frustratie, ziekteverzuim en verloop onder de werknemers. De beste maatregel om deze problemen te voorkomen is hen te herkennen en uit te filteren aan de poort, nog voor zij zich in de organisatie hebben kunnen nestelen. De workshop psychopathie herkennen en hanteren voorziet u van vaardigheden die u beter in staat stellen de con artists eruit te vissen. Ook bespreken we wat u kunt doen om waardevolle werknemers die de prooi worden van destructieve mensen de ondersteuning te geven die zij nodig hebben.
- geestelijke-gezondheidszorgers: bij de diagnose van psychopathie — die slechts bij hoge uitzondering wordt gesteld — wordt standaard gebruik gemaakt van het getuigenis van intimi. Deze hebben immers in een aantal — maar zeker niet alle — gevallen achter het masker kunnen kijken. Als psycholoog/therapeut of psychiater heb je vaak die mogelijkheid niet. Psychopaten zijn notoire zorgmijders. Wanneer zij toch hulp zoeken, dan is het vrijwel nooit voor een gebrek aan zelfreflectie. Uiteraard ontbreekt meestal ook dat inzicht. Voor de omgeving van iemand die aan psychopathie lijdt — kinderen, (ex-)partners, ouders, collega’s, buren —, kan de geestelijke gezondheidszorg veel betekenen. Een correcte diagnose van het probleem is noodzakelijk, omdat de interventies die gewoonlijk passend zijn, niet werken in een context waarin iemand die aan psychopathie lijdt een bepalende invloed heeft.
- artsen: de eigen arts is vaak de eerste waarop iemand die problemen ondervindt met een psychopaat een beroep doet. Het is van ongekend groot belang dat de arts de signalen van psychopathie snel en accuraat kan herkennen, de prooi de gepaste ondersteuning kan bieden aangezien zowel het psychisch als het fysiek welbevinden schade hebben opgelopen.[4] Ook is het nuttig wanneer de arts zijn patiënten in contact kan brengen met de kennis waarmee zij zichzelf kunnen beschermen en hen kan doorverwijzen naar professionals die op dit terrein beslagen zijn.
- onderwijskrachten en leerlingbegeleiders: ‘Van het totaal aantal kinderen in Nederland, voldoet 38,5% aan de beschrijving van KOPP/KVO [kinderen van ouders met een psychisch- of verslavingsprobleem — noot: psychopathie.info]. Zij lopen een aanzienlijk risico op het ontwikkelen van geestelijke gezondheidsproblemen.’ —in Kwetsbare kinderen, door Geke Romijn, Ireen de Graaf, Martha de Jonge, uitg. Trimbos-instituut. We vermoeden dat ongeveer 10% van alle kinderen een ouder met psychopathische trekken heeft. Deze cijfers onderstrepen het belang van psychologische basiskennis voor onderwijskrachten, leerlingenbegeleiders en veiligheidsfunctionarissen die naast de meer bekende psychische stoornissen ook de kennis van psychopathie omvat. Het is van groot belang dat u bij kinderen de signalen leert te herkennen die wijzen op ernstige traumatisering thuis. Alleen dan kunt u een opbouwende rol spelen bij het organiseren van steun aan deze kinderen.*
- politie: mensen die aan psychopathie lijden (en mogelijk ook aan een aantal comorbide stoornissen), kunnen zeer overtuigend overkomen. Zij zijn verantwoordelijk voor talloze valse aangiften. Vaak bezondigen zij zichzelf aan de daden waarvan zij hun prooien lasterlijk beschuldigen. Zonder diepgaande training in het herkennen van deze stoornissen is het ondoenlijk om het onderscheid te maken tussen de valse aantijgingen van gestoorde individuen en de echte aangiften van eerlijke mensen die veel minder overtuigend de waarheid spreken dan hun lasteraars kunnen liegen.
- maatschappelijk werkers: u hebt in het werk vaak zeer direct met de gevolgen van psychopathie te maken in echtscheidingen, huiselijk geweld, schuldenproblematiek, mishandeling en verwaarlozing, misbruik van kwetsbare personen die onvoldoende voor zichzelf kunnen opkomen,… Mensen die het slachtoffer zijn geworden van iemand die aan psychopathie lijdt, zijn niet zelden in meerdere opzichten geruïneerd: psychisch, qua gezondheid, financiëel en ze zijn vaak ook in een jarenlang proces van isolering hun netwerken en daarmee de steun van vrienden en familie kwijtgeraakt. Zij kunnen tegelijkertijd burnt-out zijn en verwikkeld raken in processen om hun kinderen te beschermen. Expertise op het gebied van psychopathie is van eminent belang om deze mensen de steun te bieden die ze zo hard nodig hebben.
‘Deze mensen die psychopaten genoemd worden, vormen een probleem dat advocaten, maatschappelijk werkers, leerkrachten en het algemene publiek beter moeten begrijpen als we enige bevredigende manier om met hen om te gaan willen uitwerken. Eer dit begrip kan ontstaan, moeten artsen in het algemeen, die door de leek geraadpleegd worden, zelf een helder beeld hebben van de situatie.Veel van de problemen die instellingen voor geestelijke gezondheid hebben in hun relatie met de psychopaat zijn te wijten aan een gebrek aan bewustzijn bij het publiek dat hij bestaat. De wet biedt in de praktijk geen middelen voor de gemeenschap om zich op passende wijze tegen zulke mensen te beschermen.’ [4]
*Voor alle mensen die met kinderen werken is het volgen van de driedaagse workshop vereist.
[1] Hervey Cleckley, M.D.,The Mask of Sanity, Fifth Edition, 1988, blz. 383
[2] Hervey Cleckley, M.D.,The Mask of Sanity, Fifth Edition, 1988, blz. 368 e.v.
[4] Hervey Cleckley, M.D.,The Mask of Sanity, Fifth Edition, 1988, blz. 16